Jak napisać wstęp do rozprawki maturalnej?

Rozprawka maturalna z założenia ma być tekstem argumentacyjnym. Zajmujemy stanowisko, po czym szukamy w załączonych fragmentach i znanych nam tekstach kultury argumentów na jego poparcie. Jednak kompozycja pracy, która rozpoczyna się od postawienia tezy, mimo iż poprawna z formalnego punktu widzenia – wydaje się bardzo „toporna”, sucha i zniechęcająca. Poza tym udowadnia, że piszący nie za dobrze czuje się w zadanym temacie i mierzy się z nim tylko z braku innej opcji. Tak, tak… Gdy na maturze trzeba wybrać pomiędzy rozprawką a analizą tekstu poetyckiego – większość uczniów decyduje się na pierwszą formę bez względu na związany z nią temat.

I tu zaczynają się schody…

Czy pisać wstęp, czy też od razu przejść do postawienia tezy i jej argumentacji? Na tak zadane pytanie zdecydowanie odpowiem: PISAĆ WSTĘP!

Jak on powinien wyglądać? Co zawierać? To wymaga już szerszej odpowiedzi.

Każdy temat rozprawki maturalnej skoncentrowany jest wokół jakiegoś motywu, archetypu lub symbolu. Trzeba go odnaleźć. A jak się go odnajdzie – wpisać do brudnopisu i zastanowić się, co dalej z nim począć. Strategie mogą być różne.

„Wodolejstwo na temat…”

Hasło, któremu podporządkowany jest temat, należy obudować asocjogramem (czyli serią skojarzeń), zwracając uwagę na ewentualne sugestie tezy. Jednak trzeba pamiętać, że to „wodolejstwo” jest w wielkim cudzysłowie. Nie chodzi przecież, by pisać cokolwiek, lecz by pisać w odniesieniu do tematu.

Odnosząc się do tematu zaczerpniętego z informatora CKE: „Tęsknota – siła niszcząca czy budująca ludzkie życie? Rozważ problem i uzasadnij swoje zdanie, odwołując się do fragmentu Lalki, całej powieści Bolesława Prusa oraz wybranego tekstu kultury” – możemy wyłonić motyw tęsknoty.

Następnie dodajemy skojarzenia: TĘSKNOTA – za kimś lub za czymś, odczucie braku, dążenie do bliskości z drugą osobą, chęć powrotu do znanych miejsc, do przeszłości lub wybieganie myślą w wyobrażoną przyszłość, wiąże się z idealizacją, wpływa na teraźniejszość i często fałszuje jej obraz, odrywa myśli człowieka od „tu i teraz”. ALE TEŻ – może inspirować, motywować do działania, dodawać sił, kierować naszymi krokami, wydobywać z nas to, co najlepsze.

Trzecim krokiem jest ubranie w zdania tych haseł, które pojawiły się powyżej. Możemy zredagować taki wstęp:

Tęsknota, jako jedno z uczuć, wpisana jest w życie każdego człowieka. Punktem odniesienia może być osoba, sytuacja lub miejsce. Bohaterowie literaccy często pragną bliskości rodziny i ukochanych, idealizują ich cechy, podkreślając ogrom straty i ból rozłąki, marzą o powrocie do kraju lat dziecinnych, który kojarzy się z bezpieczeństwem i beztroską, z sentymentem wspominają przeszłość lub uciekają myślą do wyimaginowanej przyszłości. Tęsknota może mieć zarówno negatywne, jak i pozytywne skutki. Jeśli człowiek poddaje się jej z niekontrolowanym żalem – staje się drogą ucieczki od teraźniejszości i jej problemów, jeśli natomiast w tęsknocie szuka siły do działania – może ona okazać się jednym z najbardziej motywujących do działania uczuć w życiu człowieka i wydobyć z niego to, co najlepsze.

Sięgamy do źródeł kultury

W naszym kręgu kultury europejskiej takie źródła są dwa: „Biblia” w powiązaniu z kulturą judeo-chrześcijańską oraz grecko-rzymski antyk. Każdy archetyp i motyw jesteśmy w stanie wywieźć z jednego z tych dwóch obszarów. Możemy więc taki wstęp do pracy potraktować kontekstowo i – na przykład – przytoczyć mit czy postacie związane z danym tematem.

Wolna wola człowieka czy siły od niego niezależne – co przede wszystkim decyduje o ludzkim losie? Rozważ problem i uzasadnij swoje zdanie, odwołując się do podanego fragmentu Lalki, całego utworu Bolesława Prusa oraz innego tekstu kultury.

Wstęp do tego tematu, który koncentruje się na LOSIE CZŁOWIEKA, mógłby wyglądać następująco:

Według antycznych wierzeń nad losem człowieka kontrolę sprawowała siła, której nie był on w stanie oszukać: los. Mitologia uosabia go pod postacią Moir, trzech bogiń, które przędą nić ludzkiego życia, odmierzają jej długość i na końcu przecinają w chwili śmierci. Inną antropomorfizacją losu jest bogini Fortuna z nieodłącznym atrybutem: kołem. Przecież to w jej kontekście mówi się o „ślepym losie”. I gdyby chcieć poprzestać na tych starożytnych wyobrażeniach – życie człowieka nie byłoby godne pozazdroszczenia. Nadzorowane przez fatum, poddane kierownictwu wyroczni, ograniczone w swych działaniach.

Przeciwwagą dla wierzeń Greków jest pojęcie wolnej woli zawarte w biblijnych księgach. Bóg, tworząc człowieka, obdarował go prawem decydowania o własnym życiu. Ale – co się z tym wiąże – człowiek musi również wziąć na siebie odpowiedzialność za podejmowane działania. Tu już nie ma możliwości, by swoimi błędami obarczyć złe wyroki losu.

W oparciu o przysłowie

Ludowe przysłowia są skarbnicą mądrości, więc wśród nich z pewnością znajdą się i takie, które pasują do wybranego tematu. Możemy wybierać spośród przysłów, powiedzeń, sentencji, frazeologizmów… Pogoda i pory roku, pozytywne i negatywne cechy człowieka, przestrogi i humorystyczne napomnienia – przysłowia obejmują przecież swym zakresem wszystkie aspekty ludzkiej egzystencji (może tylko poza współczesnymi technologiami, choć szybko nadążający za zmianami język powinien w niedługim czasie nadrobić to niedopatrzenie).

Szukamy więc znów w podanym temacie głównego hasła i zapisujemy w brudnopisie przysłowia do niego pasujące.

Praca – pasja czy obowiązek? Rozważ problem i uzasadnij swoje zdanie, odwołując się do fragmentu Ziemi, planety ludzi Antoine'a de Saint-Exupéry'ego oraz do wybranych tekstów kultury.

Przysłowia / związki frazeologiczne / sentencje związane z PRACĄ: bez pracy nie ma kołaczy, jaka praca, taka płaca, syzyfowa praca, benedyktyńska praca, pracować jak wół, pracować jak mrówka, żyć z pracy własnych rąk, nauką i pracą ludzie się bogacą, praca z ochotą przerabia słomę w złoto, żadna praca nie hańbi.

Spośród powyższych wybieramy trzy, cztery – i na ich podstawie komponujemy wstęp:

Praca jest ważnym elementem życia człowieka – kiedyś bezpośrednio przekładała się na jego przetrwanie, obecnie daje środki utrzymania. W większości sentencji i przysłów podkreślany jest pozytywny aspekt pracy, która jest podstawą dobrobytu i szczęścia. Można to zauważyć w takich sformułowaniach jak: „Praca z ochotą przerabia słomę w złoto” czy „Nauką i pracą ludzie się bogacą”. Jednak często podkreślany też jest negatywny wydźwięk związany z przymusem pracy i związanymi z nią trudami, co widać w porównaniu: „pracować jak wół”, czy we frazeologizmie: „benedyktyńska praca”.

Bazując na cytacie

Napisanie takiego wstępu to już znacznie trudniejsze wyzwanie, bo trzeba posiadać pewien zasób cytatów w głowie i w odpowiedniej chwili umieć je przywołać. Są oczywiście takie, które łatwo zapadają w pamięć i niejako wrosły w przestrzeń kulturową, ale nie zawsze będą pasować do podanego tematu rozprawki. Można się do tego przygotować i nauczyć na pamięć cytatów pasujących do najczęściej występujących motywów, takich jak: miłość, śmierć, wojna, rodzina, przyroda, miasto, emocje, relacje ludzkie…

Czy warto kochać, jeśli miłość może być źródłem cierpienia? Rozważ problem i uzasadnij swoje stanowisko, odwołując się do fragmentu Dziadów cz. IV Adama Mickiewicza i do innych tekstów kultury.

Cytat, który mógłby pojawić się we wstępie do pracy, odniesie się do miłości i/lub cierpienia – bo temat zestawia ze sobą obie te emocje. Doskonale ukazuje to zdanie autorstwa Zofii Nałkowskiej: „Miłość poznaje się tylko po cierpieniu”, które pojawi się we wstępie:

Każdy człowiek pragnie kochać i być kochanym. To dążenie do znalezienia wzajemności w okazywaniu uczuć niejednokrotnie staje się tematem wypowiedzi artystycznej. Jednak nie zawsze miłość powiązana jest ze szczęściem, bywa i tak, że niesie ze sobą negatywne emocje. Zofia Nałkowska pisała: „Miłość poznaje się tylko po cierpieniu”. Wynikałoby stąd, że uczucie jest niepełne, jeśli nie jest podbudowane żalem, tęsknotą, zawiedzioną nadzieją albo chociaż – jeśli nawet miłość jest szczęśliwa – świadomością jej przemijalności.

Analizując powyższe przykłady – mamy punkt odniesienia do napisania wstępu do dowolnego tematu rozprawki. W ramach ćwiczeń i sprawdzenia własnych umiejętności można przeprowadzić „test zderzeniowy” – losowo wybrać trzy tematy z dostępnych arkuszy maturalnych i je zrealizować. A upewniwszy się, że ze wstępami radzicie sobie całkiem nieźle, nie osiadać na laurach, tylko zmierzyć się z następnym wyzwaniem.

Katarzyna Żak

Polonistka, od początku związana ze szkołami ponadgimnazjalnymi, autorka scenariusza nagrodzonego w konkursie „Temat: Europa” i wydanego w publikacji pod tym samym tytułem. Opublikowała kryminały „Nie ma tego złego”, „Niedaleko pada jabłko” oraz powieść paragrafową „Wierzeje Czasu”.

Jeśli zainteresował Cię ten artykuł i chcesz otrzymywać powiadomienia o kolejnych, zapisz się do newslettera.