Charakterystyka to forma subiektywnej wypowiedzi. Występuje w dwóch formach: bezpośredniej (gdy opisujemy cechy i zachowanie bohatera tekstu) oraz pośredniej (gdy koncentrujemy się na wydarzeniach, w których opisywana osoba lub postać brała istotny udział). Ton tego typu wypowiedzi odzwierciedla nasz osobisty stosunek do opisywanych faktów lub postaci. Tekst powinien skłonić czytelnika nie tylko do wyobrażenia sobie opisywanego bohatera, ale i do określenia swojego emocjonalnego stosunku do niego.

  

Przygotowanie do pisania charakterystyki

Pisać o kimś, to znaczy mieć wiedzę o samej postaci (osobie), o wydarzeniach z jej życia, o jej poglądach, stosunku do samego siebie i innych ludzi. Zanim rozpoczniesz pracę nad samym tekstem, ważne jest, aby uporządkować sobie informacje, którymi dysponujesz, ewentualnie poszukać dodatkowych.

Znaczące będzie, czy piszesz o jednym bohaterze czy o grupie osób, a może będziesz porównywać dwie osoby lub dwie grupy?

Początek pracy nad tekstem to także ten moment, w którym odpowiadasz na pytania dotyczące swojego stosunku do bohatera: Czy ja go (ich) lubię? Co mi się w nim podoba (albo nie)? Jakie fakty (wydarzenia) z jego życia mają wpływ na moją opinię? Co mogę powiedzieć o jego wyglądzie zewnętrznym i jego życiu wewnętrznym? Czy podzielam jego (ich) poglądy? Pochwalam (lub neguję) postępowanie? Trzeba także podjąć decyzję, czy skupiasz się na jednym wydarzeniu (etapie) z życia bohatera (charakterystyka statyczna) czy też będziesz opisywać szerszą perspektywę, akcentując zmiany, jakie zachodziły w jego postępowaniu (charakterystyka dynamiczna)?

W charakterystyce pojawi się na pewno wiele przymiotników, jednak o spójności tekstu zadecyduje sposób, w jaki je zaprezentujesz. Np. zamiast napisać: Miała rude włosy i piegi na twarzy można: Nieustającym zmartwieniem Ani były rude warkocze i piegi zdobiące nos, a może: Jej rude warkocze i uśmiechnięta, piegowata buzia przyciągały uwagę sąsiadów. Taki sposób opisywania postaci pozwoli także na unikanie powtarzania czasowników: miał(a) i był(a).

Ostatnim elementem przygotowania jest napisanie planu z przyporządkowanymi informacjami do kolejnych etapów.

  

W trakcie pisania

W tekście powinny być wyraźnie wyodrębnione trzy części:

  1. Wstęp: będzie miał decydujący wpływ na rozbudzenie ciekawości lub zniechęcenie czytelnika do dalszej lektury. To miejsce na zaprezentowanie postaci (bohatera, porównywanych grup), jego imienia i nazwiska, ale także okoliczności, w jakich go poznaliśmy (bohater literacki, mój przyjaciel, ktoś z rodziny, ze szkoły itd.). Ciekawym zabiegiem literackim jest odwołanie się bezpośrednio do czytelnika: Proszę państwa, oto mój przyjaciel z dzieciństwa – Jaś Kowalski!... Pozwólcie przedstawić sobie poznanego na kartach książki Lucy Montgomery, uroczego rudzielca, który nosi imię nosi imię Ania… Jestem jedną z nich i chcę, żebyście poznali dziewczyny z V c!
  2. Rozwinięcie: miejsce na szczegółowy opis wyglądu, usposobienia, cech charakteru. Pomocne mogą być odniesienia do konkretnych sytuacji, podejmowanych przez bohatera decyzji, w których ujawni się także jego stosunek do innych ludzi, do świata, do obowiązków czy jego poglądów w różnych sprawach. Np. Siła fizyczna jaką dysponował, pomogła mu w niejednej trudnej chwili, gdy trzeba było zmagać się z przeciwnikami króla, którzy nie przebierali w środkach i zastawiali niezliczone pułapki na królewskiego posłańca, jednak to jego spryt, inteligencja i lojalność wobec Rzeczypospolitej czyniły z niego wielkiego męża stanu…

    Opisując różne wydarzenia mogę przedstawić z wielu perspektyw cechy opisywanej postaci czy grupy: Zaangażowany lub niechętny… Opanowany lub żywiołowy… Optymistycznie patrzący na sytuacje życiowe lub skupiony na pesymistycznej wizji wydarzeń… Lubiany lub niechętnie widziany w towarzystwie konkretnych osób… Akceptowany lub tylko tolerowany… Podobnie: W sytuacji zagrożenia potrafił… Każdy kto go znał, chciał go mieć blisko w trudnych chwilach… Jego zaangażowanie w ochronę lasów było znane w całej okolicy, jednak przyczyniło mu wielu wrogów…

  3. Zakończenie: w tej części jednoznacznie formułuję swój sąd o opisywanej postaci (jeśli była to charakterystyka porównawcza – które poglądy podzielam) razem z uzasadnieniem. Np. lubię tę dziewczynę, ponieważ zaimponowała mi swoją odwagą… Gdybym go spotkał w latach jego młodości, gdy był tak zaangażowany w czynienie dobra, pewnie bym się z nim zaprzyjaźnił, jednak patrząc na to, jakim dzisiaj jest zawziętym i pełnym jadu człowiekiem, nie chcę go znać…

 

Ważne po zakończeniu pisania

Najważniejszą sprawą, o której nie wolno zapomnieć, to uważne przeczytanie tekstu na zakończenie pracy nad nim. Pozwoli to uniknąć nie tylko błędów (ortograficznych, językowych, gramatycznych, stylistycznych), ale przede wszystkim – wchodząc w rolę krytycznego czytelnika – możesz ocenić spójność tekstu, wyeliminować dłużyzny, powtarzające się epitety i ocenić, czy sposób zaprezentowania Twojej oceny postaci może odbiorcę zainteresować. Ważne jest, aby pamiętać, że nie wszystkie informacje, które zgromadzone zostały przed pisaniem, muszą być wykorzystane w tekście. O jednych piszę dosłownie, inne pojawiają się pośrednio przy opisie cech charakteru czy usposobienia. Nadmierne dążenie do dosłownego nazwania cech i opisu wydarzeń może spowodować, że tekst będzie sztywny i nudny, co zdecydowanie zniechęci czytelnika.

  

Maria TuchowskaNauczyciel dyplomowany, polonista i teolog. Posiada wieloletnie doświadczenie w pracy z dziećmi i młodzieżą w placówkach integracyjnych różnego poziomu, edukator, coach, przeprowadziła ok. 600 szkoleń z zakresu kompetencji psychospołecznych nauczycieli, prawa oświatowego, pracy z dziećmi i młodzieżą z różnego typu zaburzeniami. Specjalizuje się również w tematyce dotyczącej zagadnień związanych z obecnością rodziców w szkole.