Wyobraźnia – chłopski rozum czy dar

Oczywiście powyższe określenia są synonimami wyobraźni, ale są jakże trafne i potrzebne do rozważań nad rolą wyobraźni w procesie uczenia się. Istnieje wiele obszarów działania wyobraźni. Wpływa ona na naszą wiedzę, wolę, uczucia, zmysły, nasze postępowanie oraz twórczość artystyczną.

Od mojego pierwszego zetknięcia się z teorią na temat myślenia wizualnego i efektywnego uczenia się jestem zafascynowana rolą wyobraźni. Fascynujące jest samo odtwarzanie obrazów, nie mówiąc już o wymyślaniu nowych powiązań, idei, skojarzeń, wyobrażaniu zachowań (afirmacje).

Do samej wyobraźni i sposobów jej wykorzystywania w procesie uczenia się wracam kilkakrotnie w ciągu dnia, co jest również moim celem zawodowym. Dlatego w tym artykule zaprezentuję kilka zasad używania wyobraźni w sposób świadomy i celowy w nauce. Powiem też trochę o tym, jak ją rozwijać.

„Wyobraźnia to niezwykły fundament pamięci. Należy ją ćwiczyć nieustannie”, powiedział Tony Buzan na szkoleniu Mind Mapping for Business, na którym, całkiem niedawno, osobiście byłam. Ja ćwiczę – od 10 lat w sposób świadomy i celowy. Przygotuj się więc: wręczę Ci kilka „kluczy” do efektywnej nauki.

Klucze do efektywnej nauki

Wyobraźnia…

• KLUCZ NR 1 – …jest podporą pamięci.

Niczego nie zapamiętasz, jeśli wcześniej sobie tego nie uświadomisz/nie wyobrazisz. Rozwijanie zdolności tworzenia obrazów w umyśle sprzyja zapamiętywaniu.

• KLUCZ NR 2 – …angażuje zmysły (uczenie się polisensoryczne).

Wyobrażenie jest bardziej szczegółowe, kiedy angażuje maksymalną liczbę doznań zmysłowych: obraz, smak, zapach, dźwięk, fakturę.

I mój ulubiony i najważniejszy:

• KLUCZ NR 3 – …rozwija uwagę.

Tylko wtedy, kiedy sobie wyobrażasz/wizualizujesz – rozwijasz swoją koncentrację uwagi.

Zasady wyobrażania to zasady zapamiętywania

Wykorzystywanie wyobraźni to doskonały sposób na naukę. Kiedy Twoje dziecko nie może zapamiętać definicji, zrozumieć tematu, uczy się czegoś nowego, powtarza - wtedy wypróbuj z nim wyobraźnię! Zamiast słów kierowanych do dziecka typu „uważaj”, „nie kręć się”, „skup się”, powiedz: „wyobraź sobie”.

Zobaczysz, jakie to przynosi efekty: zrozumienie tematu, wzmocnienie siły woli, rozładowanie napięcia, jak również wzrost motywacji i inspiracji. Oczywiście wcześniej należy wytłumaczyć dziecku, jak tworzyć obrazy. Niezbędne są poniższe zasady. Dla każdego ucznia inne, wybrane z poniższych punktów mogą stać się ulubione i skuteczne.

• Twórz „żywe” skojarzenia i obrazy. Nadawaj przedmiotom martwym cechy istot żywych.
• Połącz elementy (wiedzy) do zapamiętania z elementami, które dobrze znasz poprzez np. umieszczanie jednego elementu na drugim, przenikanie lub łączenie się ich ze sobą.
• Twórz obrazy pozytywne – lepiej służą ćwiczeniu pamięci.
• Koloruj w wyobraźni – kolory wspomagają skojarzenia pamięciowe.
• Wprowadź obrazy w ruch – akcja i ruch dodają naszym skojarzeniom siłę, mózg przecież lubi ruch.
• Zastosuj absurdalność i humor – nietypowe, przesadne i śmieszne elementy (najlepiej w ruchu) łatwiej jest zapamiętać.
• Gdy włączysz w wyobrażenia emocje, kodowanie informacji jest trwalsze.
• Amor – co zakazane budzi szybsze skojarzenia.
• “JA” w obrazach mentalnych – stwórzmy swojego bohatera, który jest częścią naszych historii mentalnych.

Po prostu zamknij oczy i… tańcz, powiększaj, koloruj, podkręcaj, niszcz, buduj, stwórz historię, wykreuj bohatera, dodaj emocje, wyostrz zmysły, baw się – to jest właśnie wyobraźnia. To jest Twoja biblioteka wrażeń i zmysłów i pamięci.

Jak rozwijać wyobraźnię

Drogi rodzicu, zaprezentuję poniżej ćwiczenia, które pomogą w rozwijaniu wyobraźni i kreatywności. Dla większości dzieci zabawy będą doskonałą okazją do wykorzystania ich osobistych możliwości oraz znalezienia kreatywnych odpowiedzi na pytania i rozwiązań na problemy szkolne.

1. Zabawa w ślepca

Zabawa w ślepca jest wspólnym doświadczeniem dziecka i rodzica, w którym zamiast wzroku wykorzystujemy pozostałe zmysły. Aby wykonać ćwiczenie, dziecko musi mieć zaufanie do prowadzącego/rodzica oraz do samego siebie. Aby rozpocząć, zawiązujemy oczy chustką i próbujemy poznawać otoczenie za pomocą pozostałych zmysłów. 

Pozwól dziecku, aby samo doświadczało, daj mu przestrzeń na podejmowanie ryzyka i nie mów do niego „Uważaj!”. Popsujesz wszystko. Powiedz tylko „Wyobrażaj sobie…”. Bądź empatycznym i cierpliwym opiekunem. Twoja odpowiedzialna postawa sprawi, że dziecko będzie czuło się bezpiecznie.

W tej zabawie siłę wyobraźni można wykorzystać na różne sposoby.

Czy wcześniej przyszło Ci do głowy, żeby głaskać liście, dotykać policzkiem szorstkiej kory drzew albo wąchać wilgotną ziemię?

Zmysł smaku. Na pytanie, jaki smak ma trawa, dziecko odpowiedziało: zielony i szpinakowy. Czemu nie?

Zmysł słuchu. Jak można usłyszeć drzewo? Skoncentruj się na szumie liści, skrzypieniu konarów, trzasku łamanych suchych gałązek. Usłysz dźwięki ptaków, innych zwierząt i ludzi.

Zmysł węchu. Poczuj wszystkie zapachy. Spróbuj rozróżnić zapach świerku, sosny, kory brzozy, wilgotnej ziemi lub trawy i liści.

Zmysł dotyku. Dotykaj liści, gałęzi, trawy. Poczuj ich kruchość, temperaturę, gładkość, szorstkość, miękkość.

Czułyśmy, jak trawa ugniata się pod naszym ciężarem. Opadałyśmy coraz niżej. Aż przeniknęło nas zimno ziemi. Pod koniec ćwiczenia zdjęłyśmy opaski – chciałyśmy popatrzyć na chmury i odnaleźć w nich śmieszne stworki.

2. Miasto

Dla tych dzieci, które lubią przygotowywać się do trudnych zadań oraz lubią zagadki i kryminały, polecam poniższą zabawę. Sprawdzi się idealnie w podróży. Rozwija myślenie skojarzeniowe i wyobraźnię przestrzenną oraz koncentrację uwagi.

Spróbuj sobie wyobrazić i zamień kierunki na symbole:

W lewo to ziewający lew („lew-oooo!”).

W prawo to bijące brawo ręce, czyli oklaski.

Prosto to proso (ziarenka prosa).

Wykorzystując powyższe symbole (lew, oklaski, proso) i zasady tworzenia wyobrażeń, zapamiętaj drogę spaceru przez miasto z poniższymi znakami orientacyjnymi. W swojej wyobraźni połącz skojarzeniami dwa elementy, np. lwa i McDonalda, lwa i kościół, pomnik i proso. Jak to zrobić? W wyobraźni kreuję bohatera, np. gangstera, który w McDonaldzie zjadł lwa, przy pomniku rozsypał proso. Prawda, że proste?

Z domu gangster poszedł ul. Struga. Przy McDonaldzie skręcił w prawo. Na pierwszych światłach poszedł w lewo. Minął pomnik. Przy kościele skręcił w lewo. Przy sklepie obuwniczym skręcił w lewo. Za parkiem poszedł w prawo. Dalej prosto przejściem podziemnym aż do centrum handlowego.

3. Kreatywne opowiadania

Zabawa grupowa, która rozładowuje napięcie, rozwesela, integruje grupę, ale przede wszystkim rozwija kreatywność i wyobraźnię oraz inteligencję językową.

Należy wcześniej przygotować karteczki z napisanymi wyrazami NIESTETY, NASTĘPNEGO DNIA, NA SZCZĘŚCIE, NIEPOTRZEBNIE, KIEDY, ZAMIAST itp. 

Dzieci losują kolejno karteczki i prowadzący/rodzic zaczyna snuć opowieść, opisując w dwóch, trzech zdaniach jakąś ciekawą sytuację. Np. 

„W niedzielny poranek poszłam na spacer do parku, w oddali spostrzegłam rabatę kwiatków – podeszłam i zerwałam. Kiedy powąchałam poczułam dziwny przypływ senności.” 

Następnie pierwszy uczestnik zabawy podaje kolejne zdanie opowiadania, zaczynając od słowa NIESTETY. Kolejna osoba układa zdanie, które rozpoczyna się słowem NA SZCZĘŚCIE. Następna osoba biorąca udział w zabawie rozpoczyna zdanie od słów NASTĘPNEGO DNIA. Kolejna osoba zaczyna od słowa ZAMIAST. Następny uczestnik gry rozpoczyna swoje zdanie od słowa NIEPOTRZEBNIE. Opowieść powinna mieć wiele gwałtownych zwrotów akcji oraz dużą dawkę humoru.

Problematyką wyobraźni i wyobrażeń zajmuję się zawodowo, prowadząc warsztaty z dziećmi i rodzicami, dlatego wiem z doświadczenia, że „wyobraźnia ważniejsza niż wiedza”. Te słowa Alberta Einsteina prowokują do myślenia. Pamięć działa poprzez skojarzenia! Skojarzenia to jedyny sposób, w jaki mózg zapamiętuje nowe informacje. Aby wymyślić skuteczne skojarzenia, potrzebna jest wyobraźnia. Mam wrażenie, że w powszechnym rozumieniu nasza wyobraźnia jest zwykle niedoceniana. A przecież to ona jest naszą biblioteką zmysłów, nadaje naszemu życiu kolor i smak. Zaangażowanie wyobraźni w trakcie uczenia się, gwarantuje dobre efekty!

Magdalena Niedźwiecka-Anuszczyk

Pedagog, autoryzowany trener Szkoły Pamięci Sensos w Łodzi. Prowadzi autorskie warsztaty rozwijające zdolności uczenia się w przedszkolach i szkołach. Popularyzuje i promuje nowoczesne metody przyspieszonego uczenia się, organizuje i prowadzi treningi pamięci i koncentracji uwagi.

Jeśli zainteresował Cię ten artykuł i chcesz otrzymywać powiadomienia o kolejnych, zapisz się do newslettera.